20 Nisan 2020 Pazartesi

CHF'nin 1931 Seçim Beyannamesi


Cumhuriyet Halk Fırkası'nın 20 Nisan 1931'de "Gazi Mustafa Kemal" imzasıyla yayımlanan seçim beyannamesinde ilk kez "altı ilke" bir arada sayıldı. Daha sonra Anayasa'da da yer alacak bir ilke haline gelen "Yurta sulh, cihanda sulh" ifadesi de ilk kez bu beyannamede kullanıldı.

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kurulmasından önce faaliyetini sürdüren Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nda seçimler iki dereceli sistemle yapılıyordu. TBMM'de de milletvekillerinin seçimi 1943 yılına kadar bu şekilde yapıldı. Bu sistemde seçmenler, önce "ikinci seçmenleri" seçiyor, ikinci seçmenler de milletvekillerini seçiyordu. Seçmenlerin doğrudan milletvekilini seçmesi mümkün değildi. 


1923 seçimleri

TBMM olağanüstü şartlar altında oluşturulurken feshedilen Meclis-i Mebusan'dan gelen milletvekillerine ek olarak illerden beşer temsilci seçilmişti. Meclis'te Mustafa Kemal Paşa liderliğindeki Müdafaa-i Hukuk Grubu ile bu gruba muhalif "İkinci Grup" bulunuyordu. Bunlar birer "siyasi parti" kimliği kazanmamıştı. Ancak Mustafa Kemal, 1922'nin sonlarına doğru bir "fırka" kuracağının sinyallerini vermişti. İstenilen köklü değişikliklerin, Meclis'te dozu gittikçe artan muhalefet nedeniyle yapılması zorlaşınca 1 Nisan 1923'te seçim kararı alındı. 

İlk seçim bildirgesi

Mustafa Kemal Paşa, 8 Nisan 1923’te tarihe "Dokuz Umde" olarak geçen bir seçim bildirgesi yayımladı. Bu bildirge, aynı zamanda birkaç ay sonra kurulacak olan Halk Fırkası'nın ilk programı olarak görülebilir. 

Seçimler bugün olduğu gibi tek bir günde yapılmıyordu. Farklı illerde farklı tarihlerde başlayan seçim süreci 15 Ağustos 1923'te Halk Fırkası'na dönüşecek olan grubun zaferiyle sonuçladı. 9 Eylül 1923'te de daha sonra Cumhuriyet Halk Partisi adını alacak olan Halk Fırkası'nın tüzüğü kabul edildi. Bu tarih CHP'nin kuruluş günü kabul edilir. Ancak CHP'nin fiilen 4 Eylül 1919'da Sivas Kongresi’nde kurulduğu da söylenebilir. Atatürk de Sivas Kongresi'ni CHP'nin ilk kongresi olarak kabul etmişti.

Tarihî beyanname

1923 seçimlerini, 1927 ve 1931 seçimleri takip etti. 20 Nisan 1931'de seçim dolayısı ile "Gazi Mustafa Kemal" imzasıyla yayımlanan beyannamede CHP ve Türkiye tarihinde önemli yer tutan bazı ifadeler ilk kez yer aldı. "Aziz vatandaşlarım" hitabı ile başlayan beyanname şöyle sürüyordu: "Senelerden beri şahsıma ve reisi bulunduğum Cumhuriyet Halk Fırkası'na itimat ederek tevdi eylediğiniz devlet ve millet işlerini, hakiki icaplara uyarak ifaya (yerine getirmeye) çalışmaktayız. Yapılmış işler yüksek nazarlarınızın önündedir. Onları takdir ve tenkit etmek sizin hakkınızdır. Ancak biz memleket ve millet işlerini içinde yaşanılan umumi şartlar ve hadiselere göre en isabetli yaptığımıza vicdanen kani bulunuyoruz (inanıyoruz)." Mustafa Kemal, beyannamede "inkılaplara ve yükselmeye devam edebilmek için güven talep etmek üzere" vatandaşların yüksek huzuruna çıktıklarını belirtiyordu. 

6 ilke bir arada

Beyannamede "Bizim bugün yeniden millete hatırlatmayı faydalı gördüğümüz esas noktalar şunlardır" diyen Mustafa Kemal, Cumhuriyet Halk Fırkası'nın cumhuriyetçi, milliyetçi, halkçı, devletçi, laik ve inkılapçı vasıflarının onun değişmeyen özellikleri olduğunu vurguluyordu. Böylece "6 ok"un altısı da ilk kez bir arada sayılmıştı.

Altı ilke, CHP programında devrimlere paralel biçimde aşamalı olarak yer aldı. 1927'de toplanan CHF Kurultayı’nda altı ilkeden cumhuriyetçilik, milliyetçilik, halkçılık ve laiklik ilkeleri kabul edilmişti. Mustafa Kemal, kalan iki ilkeyi de seçim beyannamesinde zikretmiş oldu. 10-17 Mayıs 1931 tarihleri arasında gerçekleştirilen kurultayda da altı ilke resmen programa girecekti.


"Şu kısa cümle kafidir"

Mustafa Kemal, beyannamenin devamında tarihi bir ifadeye daha yer verir: "Muhterem vatandaşlarım, Cumhuriyet Halk Fırkası'nın müstakar (karar kılınan) umumi siyasetini şu kısa cümle açıkça ifadeye kâfidir zannederim: Yurtta sulh, cihanda sulh için çalışıyoruz."

Anayasalarda da yer aldı

Bir ilke haline gelen "Yurtta sulh, cihanda sulh" ifadesi, 1961 ve 1982'de Anayasa'nın başlangıç bölümünde de yer aldı. 1962 Anayasası'nda Türk Milleti'nin "(...) Yurtta Sulh, Cihanda Sulh ilkesinin, Millî Mücadele ruhunun, millet egemenliğinin, Atatürk Devrimlerine bağlılığın tam şuuruna sahip olarak (...) Anayasa'yı hürriyete, adâlete ve fazilete aşık evlatlarının uyanık bekçiliğine emanet ettiği" yazar. 82 Anayasası'nda ise Anayasa "(...) Türk vatandaşlarının 'Yurtta sulh, cihanda sulh' arzu ve inancı içinde, huzurlu bir hayat talebine hakları bulunduğu fikir, inanç ve kararıyla anlaşılmak, sözüne ve ruhuna bu yönde saygı ve mutlak sadakatle yorumlanıp uygulanmak üzere, Türk Milleti tarafından demokrasiye âşık Türk evlatlarının vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur."




Seçim beyannamesi, 21 Nisan 1931 tarihli Milliyet gazetesinde (1935'e kadar yayımlanan, Mahmut Soydan'ın sahibi olduğu ilk Milliyet) "Gazi Hazretleri'nin millete beyannamesi" manşeti ile yer aldı. Gazete, 82 eski milletvekilinin seçimde aday olmadığını, 62 yeni aday bulunduğunu da haber veriyordu.









https://www.milliyet.com.tr/gundem/mustafa-kemal-tarihe-gecen-sozunu-ilk-kez-sarf-etti-yurtta-sulh-cihanda-sulh-6192571














Hiç yorum yok:

Yorum Gönder